Toprak, çevresel sürdürülebilirlik açısından en önemli doğal kaynaklardan biridir. Tarımsal üretimden ekosistem sağlığına, insan ve hayvan sağlığından yeraltı su kalitesine kadar birçok çevresel faktör üzerinde doğrudan etkisi bulunan toprak, zaman içerisinde endüstriyel faaliyetler, yanlış atık yönetimi, kimyasal sızıntılar gibi nedenlerle kirlenebilmektedir. Bu nedenle, toprak kalitesinin izlenmesi ve olası kirlenme durumlarının tespiti amacıyla yapılan toprak analizleri, çevre mevzuatının önemli bir bileşenidir.

Türkiye’de toprak analizleri; Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik ile Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelik çerçevesinde mevzuata bağlanmıştır. Bu yönetmelikler kapsamında yapılan analizler, hem çevresel risklerin belirlenmesinde hem de toprak iyileştirme ve kullanım planlarının hazırlanmasında temel veri kaynağı olarak kullanılmaktadır.

İlgili Mevzuatlar ve Uygulama Alanları

Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik
Bu yönetmelik, özellikle endüstriyel faaliyetler sonucu oluşan kirlenmiş sahaların tespiti, değerlendirilmesi ve temizlenmesi sürecini düzenler. Bu kapsamda, sahadaki kirliliğin belirlenmesi için toprak analizlerinin yapılması zorunludur.
Ancak bu süreç, sıradan analiz uygulamalarından farklı olarak belirli bir prosedür çerçevesinde yürütülür. Öncelikle, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı'ndan yetki almış çevre danışmanlık firmaları, kirlenmiş sahalarda yerinde inceleme yaparak ön değerlendirme raporlarını hazırlar. Ardından, Bakanlık tarafından yetkilendirilmiş laboratuvarlar aracılığıyla toprak numuneleri alınarak analiz yapılır. Elde edilen sonuçlar, danışman firma tarafından yorumlanarak kirlenmenin boyutu ve niteliği raporlanır.

Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelik
Bu yönetmelik ise, arıtma çamurlarının tarımsal amaçla kullanımı planlanan topraklar için geçerlidir. Arıtma çamurunun kullanılacağı arazilerden alınan toprak örneklerinin, Yönetmelik Ek-2A bölümünde tanımlanan parametreler çerçevesinde analiz edilmesi gerekir. Bu analizler sayesinde, toprağın kimyasal ve fiziksel durumu değerlendirilerek, arıtma çamurunun toprağa zarar vermeyecek şekilde kullanılması sağlanır.

Saha Çalışmaları ve Numune Alma Süreci

Toprak analizleri yalnızca laboratuvar ortamında değil, öncesindeki saha çalışmalarında da hassasiyet gerektirir. Numune alma süreci, analizin güvenilirliği açısından belirleyici bir etkendir. Saha çalışmaları sırasında:

Arazinin genel yapısı incelenir,

Sondaj çalışmaları yapılır ve farklı derinliklerden örnekler alınır,

Numuneler homojenize edilerek analiz için uygun hale getirilir,

Tüm işlem süreci, Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik Ek-2'de yer alan usul ve esaslara göre yürütülür.

Ayrıca, analiz edilecek parametreler genellikle ağır metaller (arsenik, cıva, kurşun, kadmiyum vb.), hidrokarbonlar (TPH, PAH), pestisit kalıntıları ve diğer inorganik kirleticiler gibi çevresel ve sağlık açısından risk teşkil edebilecek maddeleri içerir.

MELBES Sistemi ve Toprak Analizinde Dijital Süreç

2019 yılı itibariyle devreye alınan MELBES (Merkezi Laboratuvar Belirleme Sistemi), özellikle Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelik kapsamında yapılacak analiz taleplerinin dijital ortamda toplanmasını ve yetkili laboratuvarlara yönlendirilmesini sağlayan bir sistemdir. Bu sistem sayesinde analiz süreçleri daha şeffaf ve denetlenebilir hale gelmiştir.

MELBES kapsamındaki talepler sistem üzerinden yetkili laboratuvarlara otomatik olarak atanırken, Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik kapsamındaki toprak analizleri MELBES dışında yürütülmektedir. Bu tür analizler için doğrudan yetkili laboratuvarlarla, örneğin AEM Laboratuvarı gibi kurumlarla iletişime geçilmesi gerekmektedir.

Yetkili Laboratuvarların Önemi ve Raporların Geçerliliği

Çevre mevzuatına göre, geçerli kabul edilen toprak analiz raporları yalnızca Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’ndan yetkili laboratuvarlar tarafından düzenlenebilir. Bu laboratuvarların aynı zamanda TÜRKAK (Türk Akreditasyon Kurumu) tarafından, TS EN ISO/IEC 17025 standardına göre akredite olmaları da, analizlerin kalite güvencesi açısından büyük önem taşır.

Resmi geçerliliği olan bu analiz raporları, çevre izin/lisans başvurularında, kirlenmiş saha yönetim planlarında ve tarımsal uygulama projelerinde kullanılmak üzere kurumlara sunulur.

Meram Çevre Laboratuvarı'nın Uzmanlığı

Toprak analizleri alanında sektördeki saygın kuruluşlardan biri olan Meram Çevre Laboratuvarı, hem Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş hem de TÜRKAK tarafından akredite edilmiştir. Laboratuvar; tecrübeli personeli, gelişmiş cihaz altyapısı ve güvenilir analiz yöntemleri ile toprak analizlerinde ulusal ve uluslararası standartlara uygun hizmet sunmaktadır.

Meram Çevre Laboratuvarı;

Noktasal kaynaklı kirlenmiş sahalarda yapılacak analizler,

Arıtma çamurunun tarım arazilerinde kullanımı için gerekli analizler,

Sondaj ve numune alma hizmetleri,

Raporlama ve danışmanlık desteği gibi konularda kapsamlı çözümler sunar.

Tüm analiz süreçleri; saha çalışmasından raporlamaya kadar profesyonel bir planlama ve uygulama ile gerçekleştirilmekte olup, kurum ve kuruluşların yasal yükümlülüklerini yerine getirmeleri konusunda güvenilir destek sağlar.

Toprak analizleri; kirlenmiş sahaların tespiti, arıtma çamuru kullanım uygunluğu, çevresel risklerin önlenmesi ve toprak kaynaklarının sürdürülebilir şekilde yönetilmesi açısından hayati öneme sahiptir. Bu analizlerin doğru, güvenilir ve mevzuata uygun şekilde yapılabilmesi için yetkili laboratuvarlarla çalışmak gereklidir.

Meram Çevre Laboratuvarı, sahip olduğu teknik donanım, uzman personel ve yetkinliği ile toprak analizleri alanında güvenilir ve kapsamlı hizmetler sunmaktadır. Hem kamu kurumlarının hem de özel sektörün çevresel yükümlülüklerini yerine getirmesinde etkili bir çözüm ortağıdır.